martes, abril 17, 2012

El lamento de Ariadna (VII)

Ariadna abandonada por Teseo, iluminación del taller de Jean Pichore para la traducción de Heroides al francés de Octavien de Saint-Gelais (inicios del s. XVI), BNF

Publius Ovidius Naso, Heroidum epistulae X

ARIADNE THESEO

[Illa relicta feris etiam nunc , improbe Theseu,
     Vivit. Et haec aequa mente tulisse velis?]
Mitius inveni quam te genus omne ferarum;
     Credita non ulli quam tibi peius eram.
Quae legis, ex illo, Theseu, tibi litore mitto
     Vnde tuam sine me vela tulere ratem,
In quo me somnusque meus male prodidit et tu,                                                                          5
     Per facinus somnis insidiate meis.
Tempus erat, vitrea quo primum terra pruina
     Spargitur et tectae fronde queruntur aves.
Incertum vigilans ac somno languida movi
     Thesea prensuras semisupina manus;                                                                                      10
Nullus erat! Referoque manus iterumque retempto,
     Perque torum moveo bracchia; nullus erat!
Excussere metus somnum; conterrita surgo,
     Membraque sunt viduo praecipitata toro.
Protinus adductis sonuerunt pectora palmis,                                                                              15
     Vtque erat e somno turbida, rupta coma est.
Luna fuit; specto, siquid nisi litora cernam.
     Quod videant oculi, nil nisi litus habent.
Nunc huc, nunc illuc, et utroque sine ordine, curro;
     Alta puellares tardat harena pedes.                                                                                          20
Interea toto clamavi in litore 'Theseu!':
     Reddebant nomen concava saxa tuum,
Et quotiens ego te, totiens locus ipse vocabat.
     Ipse locus miserae ferre volebat opem.
Mons fuit; apparent frutices in vertice rari;                                                                                 25
     Hinc scopulus raucis pendet adesus aquis.
Adscendo –vires animus dabat– atque ita late
     Aequora prospectu metior alta meo.
Inde ego –nam ventis quoque sum crudelibus usa–
     Vidi praecipiti carbasa tenta Noto.                                                                                          30
Vt vidi haut dignam quae me vidisse putarem,
     Frigidior glacie semianimisque fui.
Nec languere diu patitur dolor; excitor illo,
     Excitor et summa Thesea voce voco.
'Quo fugis?' exclamo; 'scelerate revertere Theseu!                                                                  35
     Flecte ratem! Numerum non habet illa suum!'
Haec ego; quod voci deerat, plangore replebam;
     Verbera cum verbis mixta fuere meis.
Si non audires, ut saltem cernere posses, 
     Iactatae late signa dedere manus;                                                                                         40
Candidaque inposui longae velamina virgae,
     Scilicet oblitos admonitura mei!
Iamque oculis ereptus eras. Tum denique flevi;
     Torpuerant molles ante dolore genae.
Quid potius facerent, quam me mea lumina flerent,                                                                  45
     Postquam desieram vela videre tua?
Aut ego diffusis erravi sola capillis, 
     Qualis ab Ogygio concita Baccha deo,
Aut mare prospiciens in saxo frigida sedi, 
     Quamque lapis sedes, tam lapis ipsa fui.                                                                                  50
Saepe torum repeto, qui nos acceperat ambos,
     Sed non acceptos exhibiturus erat,
Et tua, quae possum pro te, vestigia tango
     Strataque quae membris intepuere tuis.
Incumbo, lacrimisque toro manante profusis,                                                                              55
     'Pressimus,' exclamo, 'te duo; redde duos!
Venimus huc ambo; cur non discedimus ambo?
     Perfide, pars nostri, lectule, maior ubi est?'
Quid faciam? quo sola ferar? vacat insula cultu.
     Non hominum video, non ego facta boum.                                                                              60
Omne latus terrae cingit mare; navita nusquam,
     Nulla per ambiguas puppis itura vias.
Finge dari comitesque mihi ventosque ratemque;
     Quid sequar? accessus terra paterna negat.
Vt rate felici pacata per aequora labar,                                                                                        65
     Temperet ut ventos Aeolus, exul ero!
Non ego te, Crete centum digesta per urbes,
     Adspiciam, puero cognita terra Iovi,
Vt pater et tellus iusto regnata parenti
     Prodita sunt facto, nomina cara, meo.                                                                                    70
Cum tibi, ne victor tecto morerere recurvo,
     Quae regerent passus, pro duce fila dedi,
Tum mihi dicebas: 'Per ego ipsa pericula iuro,
     Te fore, dum nostrum vivet uterque, meam.'
Vivimus, et non sum, Theseu, tua, si modo vivit                                                                       75
     Femina periuri fraude sepulta viri.
Me quoque, qua fratrem mactasses, inprobe, clava;
     Esset, quam dederas, morte soluta fides.
Nunc ego non tantum, quae sum passura, recordor,
     Et quaecumque potest ulla relicta pati:                                                                                   80
Occurrunt animo pereundi mille figurae,
     Morsque minus poenae quam mora mortis habet.
Iam iam venturos aut hac aut suspicor illac,
     Qui lanient avido viscera dente, lupos.
Quis scit an et fulvos tellus alat ista leones?                                                                                85
     Forsitan et saevas tigridas insula habet.
Et freta dicuntur magnas expellere phocas!
     Quis vetat et gladios per latus ire meum?
Tantum ne religer dura captiva catena,
     Neve traham serva grandia pensa manu,                                                                               90
Cui pater est Minos, cui mater filia Phoebi,
     Quodque magis memini, quae tibi pacta fui!
Si mare, si terras porrectaque litora vidi,
     Multa mihi terrae, multa minantur aquae.
Caelum restabat; timeo simulacra deorum!                                                                                95
     Destitutor rabidis praeda cibusque feris;
Sive colunt habitantque viri, diffidimus illis;
     Externos didici laesa timere viros.
Viveret Androgeos utinam nec facta luisses
     Inpia funeribus, Cecropi terra, tuis;                                                                                       100
Nec tua mactasset nodoso stipite, Theseu,
     Ardua parte virum dextera, parte bovem;
Nec tibi, quae reditus monstrarent, fila dedissem,
     Fila per adductas saepe recepta manus.
Non equidem miror, si stat victoria tecum,                                                                                105
     Strataque Cretaeam belua planxit humum.
Non poterant figi praecordia ferrea cornu;
     Vt te non tegeres, pectore tutus eras.
Illic tu silices, illic adamanta tulisti,
     Illic, qui silices, Thesea, vincat, habes.                                                                                    110
Crudeles somni, quid me tenuistis inertem?
     Aut semel aeterna nocte premenda fui.
Vos quoque crudeles, venti, nimiumque parati
     Flaminaque in lacrimas officiosa meas.
Dextera crudelis, quae me fratremque necavit,                                                                         115
     Et data poscenti, nomen inane, fides!
In me iurarunt somnus ventusque fidesque;
     Prodita sum causis una puella tribus!
Ergo ego nec lacrimas matris moritura videbo,
     Nec, mea qui digitis lumina condat, erit?                                                                               120
Spiritus infelix peregrinas ibit in auras,
     Nec positos artus unguet amica manus?
Ossa superstabunt volucres inhumata marinae?
     Haec sunt officiis digna sepulcra meis?
Ibis Cecropios portus patriaque receptus,                                                                                  125
     Cum steteris turbae celsus in ore tuae
Et bene narraris letum taurique virique
     Sectaque per dubias saxea tecta vias,
Me quoque narrato sola tellure relictam!
     Non ego sum titulis subripienda tuis.                                                                                      130
Nec pater est Aegeus, nec tu Pittheidos Aethrae
     Filius; auctores saxa fretumque tui!
Di facerent, ut me summa de puppe videres;
     Movisset vultus maesta figura tuos!
Nunc quoque non oculis, sed, qua potes, adspice mente                                                           135
     Haerentem scopulo, quem vaga pulsat aqua.
Adspice demissos lugentis more capillos
     Et tunicas lacrimis sicut ab imbre gravis.
Corpus, ut inpulsae segetes aquilonibus, horret,
     Litteraque articulo pressa tremente labat.                                                                            140
Non te per meritum, quoniam male cessit, adoro;
     Debita sit facto gratia nulla meo.
Sed ne poena quidem! si non ego causa salutis,
     Non tamen es, cur sis tu mihi causa necis.
Has tibi plangendo lugubria pectora lassas                                                                                145
     Infelix tendo trans freta lata manus;
Hos tibi –qui superant– ostendo maesta capillos!
     Per lacrimas oro, quas tua facta movent,                            
Flecte ratem, Theseu, versoque relabere velo!
     Si prius occidero, tu tamen ossa feres!                                                                                   150

Texto tomado (excepto los dos primeros versos) de Bibliotheca Augustana, http://www.hs-augsburg. de/ ~harsch/ovi_hero.html#10/Chronologia/Lsante01/Ovidius

Ariadna abandonada por Teseo, iluminación del taller de Jean Pichore para la traducción de Heroides al francés de Octavien de Saint-Gelais (inicios del s. XVI), BNF

ARIADNA A TESEO
 
     [La abandonada a las fieras aún, malvado Teseo,
Está viva. ¿Con ánimo sereno aceptarlo querrías?]
     Más tierna encontré que a ti toda clase de fieras,
A nadie estaba peor confiada que a ti.
     Lo que lees, Teseo, desde aquella playa te lo envío
De donde las velas sin mí se llevaron tu barco,
En la que me traicionasteis para mi desgracia mi sueño y tú,                                                     5
Que con maldad pusiste una trampa a mis sueños.
     Era la hora en que la tierra de cristalina escarcha empieza
A regarse y, ocultos en el follaje, cantan su queja los pájaros.
Casi despertándome, por el sueño extenuada, moví
Medio dormida mis manos dispuestas a abrazar a Teseo.                                                         10
Nadie había. Y aparto mis manos y de nuevo tanteo,
Y por el lecho muevo mis brazos. Nadie había.
Me sacudieron los miedos el sueño, asustada me levanto,
Y mis miembros se precipitaron del lecho vacío.
De inmediato resonó mi pecho con el golpear de mis palmas,                                                   15
Y tal como estaba tras el sueño, enmarañado, fue arrancado mi pelo.
Luna había. Miro por si distingo algo que no sea costa,
Que ver mis ojos nada tienen sino costa.
Ora aquí, ora allá, y a ambos lados sin orden corro;
La profunda arena detiene mis pies de muchacha.                                                                      20
En tanto, grité por toda la costa “Teseo”,
Me devolvían las cóncavas rocas tu nombre.
Y cuantas veces yo a ti, otras tantas el propio lugar te llamaba.
El mismo lugar a la desgraciada quería ofrecer su socorro.
Había un monte, pueden verse unos arbustos en su cima, escasos;                                         25
Desde él una peña desciende erosionada por las roncas aguas.
Subo (fuerzas me daba mi ánimo) y así, a lo ancho
Recorro alta mar con mi mirada.
Desde allí yo (pues también con los crueles vientos me traté)
Vi tus lonas tensadas por el arrebatado Noto.                                                                             30
Cuando las vi, acaso pensaba que no merecía haberlas visto,
Más fría que el hielo y medio muerta me quedé.
Y languidecer por más tiempo no me deja mi dolor, me excito por él,
Me excito y a voces a Teseo llamo.
“¿Adónde huyes?”, grito. “¡Regresa, maldito Teseo,                                                                    35
Da la vuelta a tu barco. Que no lleva completo su pasaje!”
Esto yo. Lo que a mi voz faltaba, de gemidos lo llenaba;
Los golpes con mis palabras se mezclaron.
Por si no me oías, para que al menos verme pudieras,
Bien extendidas, señas te hacían mis manos                                                                                 40
Y un velo blanco puse sobre una larga rama,
Para advertirte que, evidentemente, os olvidabais de mí.
     Y ya a mi vista habías sido arrancado cuando finalmente me puse a llorar,
Se habían entumecido antes por el dolor mis blandas mejillas.
¿Qué mejor podían hacer mis ojos que por mí llorar                                                                   45
Una vez que había dejado de ver tus velas?
     Ya he errado sola con los cabellos esparcidos,
Cual bacante excitada por el dios Ogigio;
Ya, aterida de frío, me he sentado en una roca mirando el mar.
Y, como piedra mi asiento, tan piedra fui yo misma.                                                                  50
     A menudo vuelvo al lecho que nos había reunido a ambos,
Pero que no estaba dispuesto a mostrarnos reunidos;
Y tus huellas, las que puedo, en vez de a ti toco,
Y el cobertor que se entibió con tus miembros.
Me recuesto, y chorreando el lecho por las lágrimas derramadas,                                          55
Exclamo: “¡Te apretujamos dos, devuelve a los dos!
Llegamos aquí los dos, ¿por qué no nos vamos los dos?
Camita traidora, la parte más grande de mí, ¿dónde está?”
     ¿Qué haré? ¿Adónde sola seré llevada? Carece la isla de cultivos,
No veo yo labor de hombres ni de bueyes.                                                                                   60
Todo confín de esta tierra lo ciñe el mar; marinero, en ningún lado;
Ninguna popa va a venir por caminos que son inciertos.
Supón que se me dan compañeros, y vientos, y una embarcación;
¿qué rumbo pondré? La tierra de mi padre la entrada me niega.
Aunque dichosa mi barco por aguas tranquilas me lleve,                                                          65
Aunque temple los vientos Eolo, una desterrada seré.
     No volveré a verte, Creta en cien ciudades
Repartida, tierra bien conocida por el niño Júpiter.
¡Cómo mi padre y el suelo gobernado por mi justo padre,
Nombres queridos, han sido traicionados por mis actos                                                            70
Cuando a ti, para que, vencedor, no murieras en el sinuoso edificio
como guía un hilo te di, que dirigiera tus pasos!
Entonces me decías: “Por estos mismos peligros yo te juro
Que tú serás, mientras ambos vivamos, mía”.
Vivimos, y no soy tuya, Teseo; si es que vive                                                                                75
Una mujer sepultada por el engaño de un hombre perjuro.
     ¡A mí también me hubieras matado, malvado, con la maza que a mi hermano!
Habría sido cumplida con mi muerte la promesa que me hiciste.
Ahora yo no sólo lo que voy a sufrir traigo a mi mente
Sino todo lo que puede sufrir una que es abandonada.                                                              80
     Se me vienen a la cabeza mil formas de perecer,
Y la muerte menor tortura es que la espera de la muerte.
Que ya mismo por aquí o por allá van a venir, sospecho,
Lobos que desgarren mis vísceras con sus dientes voraces.
¡Quién sabe si esta maldita tierra alimenta amarillentos leones!                                              85
¡Quizá esta isla tiene salvajes tigresas!
¡Y dicen que sus mares dejan salir grandes focas!
¿Quién evitará que unas espadas atraviesen mi costado?
¡Ojalá no sea atada, cautiva, por una dura cadena
Ni con mano de esclava hile enormes madejas                                                                            90
Yo, que por padre tengo a Minos; que por madre, a la hija de Febo;
Y, de lo que más me acuerdo, que me prometí a ti!
     Si el mar, si las tierras y las extensas costas he visto,
Mucho me amenazan las tierras, mucho las aguas.
El cielo quedaba, temo las apariciones de los dioses.                                                                95
Quedo abandonada como presa y alimento para las fieras rabiosas.
Si cultivan y viven hombres, desconfío de ellos;
A los hombres extranjeros, herida, he aprendido a temer.
     ¡Ojalá viviera Androgeo y no hubieras pagado tus actos
Impíos con tus funerales, tierra cecropia;                                                                                 100
Y no hubiese matado con la nudosa estaca, Teseo,
Tu diestra en alto al medio hombre y medio toro;
Y no te hubiera dado yo el hilo que te señalara el regreso,
Hilo que muchas veces recogiste con tus manos apretadas!
     No me sorprendo en verdad de que la victoria se alce contigo                                        105
Ni de que, tendida, la bestia tiñera el suelo de Creta;
No podían ser heridas tus entrañas de hierro por sus cuernos;
Aunque no te protegieses, con tu pecho estabas seguro.
Allí tú pedernales, allí diamantes llevaste;
Allí tienes a Teseo, que puede vencer el pedernal.                                                                    110
     Crueles sueños, ¿por qué me mantuvisteis impasible?
De una vez por la noche eterna debí ser cubierta.
Vosotros crueles también, vientos, y demasiado dispuestos;
Y brisas, obsequiosas con mis lágrimas;
Diestra cruel, que me mató a mí y a mi hermano;                                                                    115
Y compromiso dado a la que lo pedía, palabra vana.
Contra mí se han conjurado el sueño, el viento y el compromiso,
He sido traicionada yo, una sola muchacha, por las tres cosas.
     Así que yo, pronta a morir, no veré las lágrimas de mi madre,
¿Ni quien con sus dedos cierre mis ojos habrá?                                                                       120
Mi espíritu desdichado andará por aires extranjeros
Y mi cuerpo expuesto no lo ungirá una mano amiga.
Sobre mis huesos sin enterrar se posarán las aves marinas.
¿Ésta es una sepultura digna de mis servicios?
     Irás al puerto cecropio y en tu patria recibido,                                                                    125
cuando estés de pie en posición elevada a la vista de tu gente
Y con gusto hayas hablado sobre la muerte del hombre y toro,
Y del edificio de piedra entrecortado por calles equívocas, 
De mí también habla, abandonada en una tierra solitaria.
¡No he de ser yo sustraída de tus títulos!                                                                                  130
Ni tu padre es Egeo, ni eres tú hijo de Etra
La de Piteo; son tus progenitores las rocas y el mar.
     Hubieran querido los dioses que me vieras desde lo alto de la popa,
Habría conmovido tu semblante mi triste figura.
Ahora también no con los ojos sino con lo que puedes, con tu imaginación, mírame        135
Agarrándome a un escollo que golpea el agua que va y viene.
Mira mis cabellos caídos como acostumbra quien está de duelo,
Y mi túnica por las lágrimas, como de lluvia, grávida.
Mi cuerpo, como las mieses batidas por los aquilones, se eriza;
Y mi letra, trazada por unos dedos temblorosos, se desfigura.                                              140
     No te imploro por el servicio que te hice pues mal resultó.
Ningún premio se deba a mis actos,
Pero tampoco un castigo. Si yo no soy la causa de tu salvación,
No hay por qué seas tú la causa de mi muerte.
De golpear mi afligido pecho cansadas estas manos                                                              145
Te tiendo, desgraciada, a través del espacioso mar.
Estos cabellos que me quedan te muestro afligida.
Por las lágrimas que causa tu conducta te ruego,
Da la vuelta a tu nave, Teseo, y regresa cuando role mi velo.
Si antes muero, tú al menos te llevarás mis huesos.                                                                150


Ariadna abandonada por Teseo, iluminación del taller de Jean Pichore para la traducción de Heroides al francés de Octavien de Saint-Gelais (inicios del s. XVI), Huntington Library (San Marino, California)


No hay comentarios:

Publicar un comentario

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...